Aleksandr Belyayev
| Aleksandr Belyayev | |
|---|---|
 Aleksandr Belyayev | |
| Kendi dilinde adı | Александр Романович Беляев |
| Doğum | 16 Mart 1884 Smolensk, Rus İmparatorluğu |
| Ölüm | 6 Ocak 1942 (57 yaşında) Pushkin, Saint Petersburg, Rusya |
| Meslek | Avukat Yazar |
| Milliyet | Rus |
| Tür | Bilimkurgu |
Aleksandr Romanoviç Belyayev (Rusça: Алекса́ндр Рома́нович Беля́ев; 16 Mart 1884 - 6 Ocak 1942), Sovyet-Rus bilimkurgu yazarıdır.
1920'ler ve 1930'lardaki çalışmaları, onu Rus bilimkurgusunda genellikle "Rusya'nın Jules Verne'i" olarak anılan oldukça saygın bir figür yaptı. Belyayev'in en iyi bilinen kitapları arasında Profesör Dowell'in Başı (Profesör Dowell's Head), Su Adamı (Amphibian Man), Hava Adamı Ariel (Ariel) ve The Air Seller sayılabilir.
Aleksandr Belyayev, Smolensk'te bir Ortodoks rahip ailesinde doğdu. Babası, diğer iki çocuğunu kaybettikten sonra (Aleksandr'ın kız kardeşi Nina, çocukken sarkomdan öldü ve veterinerlik öğrencisi olan kardeşi Vasili, bir tekne gezisi sırasında boğuldu), ondan aile geleneğini sürdürmesini istedi ve Aleksandr'ı Smolensk ilahiyat okuluna kaydettirdi. Belyayev ise kendini pek dindar hissetmiyordu ve hatta ilahiyat okulunda gittikçe ateist oldu. Mezun olduktan sonra yeminini etmedi ve bir hukuk fakültesine kaydoldu. Hukuk okurken babası öldü ve Belyayev de bu süreçte tiyatro dersleri vererek ve yazılar yazarak annesine ve diğer aile üyelerine destek olmak zorunda kaldı.
1906'da okuldan mezun olduktan sonra Belyayev avukat oldu ve iyi de bir üne kavuştu. Bu dönemde mali durumu da önemli ölçüde düzeldi ve her başarılı davadan sonra tatil için dünyayı kapsamlı bir şekilde dolaştı. Bu süre zarfında küçük çapta da olsa yazmaya devam etti. Sonunda edebiyat, ona giderek daha çekici geldi ve 1914'te edebi arayışlarına konsantre olmak için avukatlık yapmayı bıraktı.
30 yaşında tüberküloza yakalandı. Tedavi başarısız oldu; enfeksiyon omurgasına yayıldı ve bacaklarının felç olmasına neden oldu. Karısı, felçli bir eşle ilgilenmek yerine onu terk etti. Doğru tedaviyi bulmak için annesi ve yaşlı dadısıyla birlikte Yalta'ya taşındı. Nekahet döneminde, Jules Verne, H. G. Wells ve Konstantin Tsiolkovski'nin eserlerini okudu ve hastane yatağında şiir yazmaya başladı.
1922'de hastalığı yendi ve Yalta'da iş bulmaya çalıştı. Kısa bir süre polis müfettişi olarak görev yaptı, kütüphanecilik gibi farklı işleri de denedi, ancak hayat şartları zorlayıcı olmaya başlayınca 1923'te Moskova'ya taşındı ve çeşitli Sovyet örgütlerinde hukuksal danışman olarak çalışmaya başladı.
Aynı dönemde edebi faaliyetlerine de ciddi olarak eğilen Belyayev, bilimkurgu romanları yazarı olarak eser üretmeye başladı. 1925'te ilk romanı Professor Dowell's Head'i (Голова Профессора Доуэля) yayınlandı. 1931'den itibaren karısı ve en büyük kızıyla birlikte Leningrad'da yaşamaya başladı. En küçük kızı 1930'da henüz altı yaşında iken menenjitten öldü. 1934'te SSCB'yi ziyaret eden H. G. Wells ile Leningrad'da tanıştı.
Belyayev hayatının son yıllarında, eski adıyla Tsarskoye Selo olan Puşkino'nun Leningrad banliyösünde yaşadı. II. Dünya Savaşı sırasında Almanya'nın Sovyetler Birliği'ni işgalinin başlangıcında, daha yeni geçirdiği bir ameliyattan sonra iyileşme sürecinde olduğu için kentten tahliyeyi reddetti.
Belyayev, 1942'de Naziler tarafından işgal edilen Sovyet kasabası Puşkino'da açlıktan öldü. Mezarının tam yeri bilinmiyor. Cenazesinin defnedildiği varsayılan Puşkin kasabasının Kazanskoe mezarlığındaki toplu mezarın üzerine bir anıt taşı yerleştirildi.
Karısı ve kızı ise hayatta kaldı ve Volksdeutsche olarak kaydedildi (Belyayev'in karısının annesi İsveç kökenliydi). Savaşın sonuna doğru Naziler tarafından Polonya'ya götürüldüler. Bu nedenle, savaştan sonra Sovyetler onlara işbirlikçi olarak davrandı: Barnaul'a (Batı Sibirya) sürgün edildiler ve orada 11 yıl yaşadılar.
1964 yılına kadar yürürlükte olan Sovyet telif hakkı yasasına göre, Belyayev'in eserleri ölümünden 15 yıl sonra kamu malı oldu. Sovyet sonrası dönemde, yeniden düzenlenen Rusya'nın 1993 telif hakkı yasası, yazarın ölümünden sonra 50 yıl boyunca eserlerine telif hakkı koruması sağladı. 2004 yılında Rusya Medeni Kanunu'nun IV. Kısmının kabul edilmesiyle, telif hakkı koruması yazarın ölümünden sonra 70 yıla ve II.Dünya Savaşında doğu cephede gerçekleşen Büyük Vatanseverlik Savaşı sırasında çalışan veya savaşan yazarlar için ilaveten 4 yıl daha uzatıldı. Tüm bunlar, Belyayev'in eserlerinin telif hakkıyla korunup korunmadığı ve ne kadar süreyle korunduğu konusunda kafa karışıklığına neden oldu.
2008 yılında Terra yayıncılık şirketi, Belyayev'in eserlerini varislerinden basmak için münhasır haklar aldı ve bu münhasır hakları ihlal ettikleri için Astrel ve AST-Moskva yayın şirketlerine (AST'nin her ikisi de) dava açtı. Moskova Tahkim Mahkemesi, Terra yayıncılık lehine karar vererek 7,5 milyar ruble tazminata hükmetti ve Astrel'in "yasadışı yayınlanmış" olduğu eserleri dağıtmasını yasakladı. Ancak temyiz mahkemesi, hükmedilen tazminatların haksız hesaplandığını tespit ederek kararı reddetti. Daha sonraki temyizde, bir federal tahkim mahkemesi, Belyayev'in eserlerinin 1 Ocak 1993'te kamu malı olduğuna ve telif hakkı korumasından hiçbir şekilde yararlanamayacağına karar verdi. 2010 yılında, bir Krasnodar temyiz kurulu, Belyayev'in çalışmalarının kamu malı olduğuna hükmetti. Son olarak, 2011'de Rusya Yüksek Tahkim Mahkemesi, Belyayev'in eserlerinin Büyük Vatanseverlik Savaşı sırasındaki faaliyetleri nedeniyle 1 Ocak 2017'ye kadar telif hakkıyla korunduğuna karar verdi ve davayı yeniden yargılanmak üzere alt mahkemelere geri gönderdi.
Romanları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Profesör Dowell'in Başı (Doruk Yayınları, 2013) - Dowell's Head (Голова профессора Доуэля, kısa öykü — 1924, roman — 1937), New York, Macmillan, 1980. ISBN 0-02-508370-8
- The Ruler of the World (Властелин мира, 1926)
- The Shipwreck Island (Остров погибших кораблей, 1926) CreateSpace Independent Publishing Platform, 2012. ISBN 1480000310
- Su Adamı (İthaki Yayınları, 2917) -The Amphibian Man (Человек-амфибия, 1928), Moscow, Raduga Publisher, 1986. ISBN 5-05-000659-7
- The Last Man from Atlantis (Последний человек из Атлантиды, 1926)
- Battle in the Ether (Борьба в эфире, 1928; 1st bölüm adı Radiopolis — 1927)
- Eternal Bread (Вечный хлеб, 1928)
- The Man Who Lost His Face (Человек, потерявший лицо, 1929)
- The Air Seller (Продавец воздуха, 1929)
- Hoity Toity (Хойти-Тойти, 1930)
- Jump into the Void (Прыжок в ничто, 1933)
- The Wonderful Eye (Чудесное око, 1935)
- The Air Vessel (Воздушный корабль, 1935)
- Ket Yıldızı (Doruk Yayınları, 2013) KETs Star (Звезда КЭЦ, 1936) (KET kısaltması Konstantin Eduardoviç Tsiolkovski'nin baş harfleridir.)
- The W Lab (Лаборатория Дубльвэ, 1938)
- The Man Who Found His Face (Человек, нашедший своё лицо, 1940)
- Hava Adamı Ariel (İthaki Yayınları, 2021) - Ariel (Ариэль, 1941)
